Donejakue Bidea

IX. mendean Santiagoko apostoluaren gorpuzkiak Compostelan aurkitu zirenetik, erakarpen gune berri bat sortu zen, kristau erresumetako biztanleek bisitatu eta gurtzen zutena, eta aurkikuntza hori errekonkistaren bultzada itxaropentsua izan zen. Pixkanaka albistea zabaltzen joan zen, Santiagorako erromesaldia sendotuz eta sustatuz.

Done Jakue bidea Frantziatik zetorren erromes-bidea zen, eta San Adriango mendatetik eta tuneletik igarotzen zen, Araba zeharkatuz Errioxako bideetarantz – Buradoko Gatzagatik – edo Burgosko bideetarantz – Rivabellosatik eta Miranda de Ebrotik –.

Donejakue Bidea bezala, Nafarroatik – Roncesvallesetik – edo Aragoitik – Somport eta Canfrancetik – sartzen ziren bideen ordezko erromesbidea izan zen.

Irundik Oria ibaira iritsiko litzateke, eta, han, gora eginez, San Adriango tuneleraino iritsiko litzateke, Arabako lautadatik eta Zadorra behealdeko ertzetatik Ebroraino jaisteko. Erromesak, Aizkorri eta Aratz artean dagoen San Adriango tunelaren zulaketa naturala zeharkatzean, Arabara sartzen ziren, Gipuzkoa atzean utzita.

San Adriango tuneletik zetorren Bidea Arabara jaisten zen Zalduondo, Araia eta Galarretatik igarotzen ziren hiru bidetatik. Lehenengo biek Agurainen egiten zuten bat, eta hirugarrena Gasteizera iristen zen, Luzuriaga, Heredia, Arbulu eta Elorriagatik igarota.

Erromes-ibilbideaz gain, Donejakue Bidea garrantzi handiko merkataritza-arteria zen, Gaztela eta Europa lotzen zituena. Bere garrantzia, nazioartean, XVIII. mendearen erdialdera arte mantendu zen. Posten Errege Bidea Madrildik Frantziara 1765ean eraikitzeak Frantziako mugara iristea erraztu zuen, eta San Adriango Erdi Aroko pasabidea ahaztu egin zen.

Aguraindik irten ondoren, Arrikrutz eta Lazaretotik barrena, Gazeoko Zidorra hartu eta izen bereko lekura iristen zen. Donemiliagako Burdin Hesiaren dokumentuan aipatzen ez bada ere, izena toponimiko gisa agertzen da 1071ko dokumentu batean.

XIII. mendean, bi Gazeo dokumentatuta daude: Gaceovarren eta Gaceogoyen. Azken herrixka hau, Mostrejondik gertuen zegoena eta gero hutsik zegoena, egungo Gazearen hego-ekialdean zegoen (Jeronimo Aznar apezpikuaren eskutitzean agertzen dira, 1257. urtekoa). Gainera, Arabako zenbait kofradiakidek abizen hori dute, herrixkako orube eta guzti.

Mostrejon zaharretik, gaur egun sagrarioa inguratzen duen horma-hobi protogotiko bat kontserbatzen da Gazeoko parrokia-elizan.

Gazeok herri-bideetako kale nagusi bat du, Aguraindik Ezkerekotxarantz doan Donejakue Bidearen orientazioarekin.

Gazeoko San Martin parrokia, XIII. mendekoa, Arabako donejakue bideko lehen parrokia da izen horrekin. Tenplua erromanikoa da, eta interes handiko horma-pintura gotiko garrantzitsuak ditu, 1967ko erretaula nagusiaren atzean aurkituak.

Done Jakue bidea Ezkerekotxarantz abiatzen da, San Andres Bidetik. Izen horrek 1795ean eraitsitako eta bi herriek partekatzen duten ermita zahar bat gogorarazten du.

Gazeotik hurbil, Alaitza herria dago. Herrixka hori nabarmentzen da bere parrokia-elizan, berezitasun eta bitxitasun handiko horma-margo batzuengatik, 1982. urtean absidearen zatian aurkitutakoengatik. Interpretatzen zailak diren eta XIV. mendean datatu daitezkeen eduki ideologikoko pinturak dira (nabarmentzekoak dira gaztelu baten setioaren eta defentsaren eszenak eta behe erdi aroko uniformedun gerlariekin egindako borroka-eszenak). J. M. Gonzáles de Záratek aipatu du pintura horiek Tenpleko Ordenarekin eta Araban zeharreko erromesaldiekin duten lotura.

Gazeoren ondorengo bideari jarraituz, Ezkerekotxara iritsiko gara. Donemiliagako Burdin Hesiaren dokumentuan ere ez zen ageri herri hori, baina toponimia-abizen gisa ere agertzen da 1040. urteko dokumentu batean, eta Jeronimo Aznar apezpikuaren XIII. mendeko gutunean agertzen da berriro.

Herriko San Roman parrokia portada erromanikoagatik nabarmentzen da, eraikinaren fabrika protogotikoaren aurrekoa, eta XVI. mendean harriz landutako erretaula errenazentista bikainagatik. Erromesbideetan ohikoa da San Roman izena ematea, eta Araban lau adibide daude (Donemiliagako San Roman, Ezkerekotxa, Mendixur/Mendíjur eta Askartzako eliza desagertua).

Donejakue bidea Ezkerekotxatik abiatzen da, Dulantziko hiribildurantz, eta Santa Maria Magdalena baselizaren antzinako kokalekutik igarotzen da. Ermita hori Sojuela (XVII. mendeko parrokia-dokumentazioan aipatzen da). Kofradiak debozio handia zuen eskualde osoan, eta tenplua XVIII. mendean zaharberritu zen, baina hurrengo mendean desagertu egin zen.

Donejakue Bideak Iruraiz-Gauna udalerria uzten du, Ezkerekotxa eta Arraraingo San Juan lotzen zituen erromatar eta goi Erdi Aroko bidean dagoen Aiarako Andre Mariaren santutegira hurbiltzen denean.